ISO hay độ nhạy sáng là tên gọi của một giá trị toán học biểu thị mức độ nhạy cảm của film hoặc cảm biến máy ảnh số với ánh sáng. Mỗi cuộn film chỉ có một giá trị ISO cố định, còn với máy ảnh số, tùy mức độ cao cấp của máy mà dải ISO có thể cao hay thấp.
Độ nhạy sáng ISO kiểm soát mức nhạy của cảm biến máy ảnh đối với ánh sáng đi vào cảm biến. Một thiết lập ISO càng cao sẽ làm cho cảm biến máy ảnh càng nhạy sáng, cho phép bạn chụp ảnh ở một nơi tối sáng. Nó cũng có thể ảnh hưởng đến tốc độ cửa trập và thiết lập khẩu độ.
“ISO” hay “độ nhạy sáng ISO” là viết tắt của "International Organisation for Standardisation" (Tổ Chức Chuẩn Hóa Quốc Tế), một tổ chức xác định các tiêu chuẩn quốc tế.“Độ nhạy sáng ISO” là một thuật ngữ nhiếp ảnh được sử dụng rộng rãi.
Trên máy ảnh phim, nó cho biết độ nhạy của phim ảnh với ánh sáng.
Trước đây, ISO còn được biết đến dưới tên gọi ASA (American Standards Association) – Hiệp hội tiêu chuẩn Hoa Kỳ. Những người mê máy ảnh chụp phim chắc hẳn vẫn còn nhớ những loại phim ASA 50, 100, 200, 800, và 1600.
Trong nhiếp ảnh số, nó cho biết độ nhạy của cảm biến CMOS đối với ánh sáng.Độ nhạy sáng ISO càng cao cho biết độ nhạy sáng càng cao. Điều này sẽ có ích khi bạn chụp ở điều kiện thiếu sáng, vì nó cho phép bạn ghi lại môi trường xung quanh một đối tượng mà không phải sử dụng đèn flash. Điều này là lý tưởng đối với các tình huống như khi bạn chụp ảnh trong nhà ở nơi không được phép dùng đèn flash.
Nếu bạn sử dụng một độ nhạy sáng ISO thấp, bạn sẽ phải sử dụng đèn flash để có cùng kết quả.Chúng ta đã học được ở bài học trước là chúng ta có thể kiểm soát độ sâu trường ảnh (mức bokeh) bằng khẩu độ, và chuyển động của đối tượng bằng tốc độ cửa trập. Những giá trị này kết hợp với độ nhạy sáng ISO để quyết định mức phơi sáng (lượng ánh sáng) của ảnh. Hiển được cách hoạt động của chúng sẽ giúp bạn có được ảnh đẹp hơn.
ISO cùng với tốc độ màn trập và khẩu độ là ba giá trị thông số quan trọng nhất quyết định đến kết quả phơi sáng và chất lượng của một tấm hình. Ngày nay, dải ISO thường dao động trong khoảng 25 cho tới 6400 (và còn hơn thế nữa) trên các dòng máy ảnh phổ thông. Giá trị này càng thấp thì phim hoặc cảm biến càng ít nhạy với ánh sáng và ngược lại. Điều này có nghĩa, ISO thấp thường được dùng trong điều kiện sáng mạnh, hoặc khi phơi sáng, còn ISO cao dùng khi chụp thiếu sáng hoặc tốc độ cao.
Mối quan hệ giữa độ nhạy sáng ISO & phơi sáng
Phơi sáng là kỹ thuật mở cửa chập với thời gian dài (thường từ vài giây trở lên), để ánh sáng vào cảm biến nhiều hơn. Phơi sáng sẽ làm phần phong cảnh tĩnh rõ sắc nét, trong khi những vật thể chuyển động như xe cộ sẽ mờ hoặc tạo thành vệt chuyển động. Phơi sáng ghi lại được điều mà nhiếp ảnh bình thường không làm được: Đó là thời gian! Nhìn vào một bức ảnh phơi sáng, ta sẽ thấy cả sự chuyển động của thời gian trong đó.
Tăng độ nhạy sáng ISO để sử dụng tốc độ cửa trập cao hơn
Ở điều kiện thiếu sáng, việc tăng độ nhạy sáng ISO cho phép nhiều ánh sáng hơn chạm đến cảm biến máy ảnh, cho phép bạn tạo ra ảnh rõ hơn.Ở các điều kiện sáng, độ nhạy sáng ISO cao hơn sẽ cho phép cảm biến hình ảnh ghi lại lượng ánh sáng lớn trong một khoảng thời gian ngắn. Điều này cho phép bạn sử dụng một tốc độ cửa trập cao hơn so với ở thiết lập độ nhạy sáng ISO thấp. Trong chụp ảnh thể thao, người ta thường sử dụng độ nhạy sáng ISO cao đến ISO 400 khi chụp vào ban ngày.
ISO và độ nhiễu của ảnh
Nhiễu dùng để chỉ các điểm xuất hiện trên ảnh được chụp ở một độ nhạy sáng ISO cao. Cần phải khuếch đại tín hiệu diện để tăng độ nhạy sáng ISO, và các tín hiệu nhiễu được tạo ra trong quá trình này. Nhiễu là một đặc điểm vốn có của máy ảnh số, và mức độ chấp nhận được là khác nhau tùy người.
Với ảnh phim, nếu là loại có ISO thấp, sau khi chụp xong, ngay khi soi dưới ánh sáng bạn đã có thể thấy phim rất mịn, và lúc in ảnh ra cũng vậy. Nhưng với loại ISO cao thì khác, các hạt sạn lấm tấm có thể thấy rõ bằng mắt thường dù là trên phim hay khi ảnh ra. Với máy ảnh số, nguyên lý cũng tương tự. Khi đủ sáng, độ nhạy ISO thấp, cảm biến máy ảnh không cần làm việc nhiều, do đó ảnh rất mịn. Ngược lại, khi không đủ sáng vào cảm biến, bộ phận này phải làm việc nhiều hơn để dựng lên một bức ảnh đầy đủ chi tiết, do đó sẽ xuất hiện những hạt sạn “kỹ thuật số”. Vậy khái niệm sạn “số” này là gì?
Cảm biến trong máy ảnh số sẽ tiếp nhận ánh sáng đi qua từ thấu kính và tái tạo chúng thành file ảnh. Trước tiên, ánh sáng sau khi qua ống kính sẽ tới màng lọc màu, hiện nay đa phần máy ảnh sử dụng màng lọc theo kiểu Bayer với 3 màu cơ bản là đỏ, lục, và lam. Mỗi sensor gồm hàng triệu các ô nhỏ (pixel), mỗi ô của Sensor phát ra lượng điện được nạp tương ứng với phần ánh sáng đập vào (thực chất là các lượng tử ánh sáng – photon). Tùy vào số lượng photon ánh sáng tới từng ô mà máy sẽ phân tích đưa ra số liệu về màu sắc của từng ô. Tất cả chúng tạo thành một ma trận điểm ảnh, vi xử lý của máy sẽ có nhiệm vụ chuyển đổi các tín hiệu điện này thành một file ảnh và ghi vào thẻ nhớ. Khi lượng ánh sáng đến cảm biến là quá nhỏ, không đủ để tạo thành các dòng tín hiệu điện, tức là có nhiều ô không nhận được photon ánh sáng, chúng sẽ không có màu sắc riêng biệt, mà chỉ là các chấm đen li ti, mà ta gọi là sạn. Lúc này vi xử lý hình ảnh phải dựa vào dữ liệu từ những điểm ảnh gần nhất để nội suy ra giá trị của ô đó, cho nên màu có vẻ hơi khác so với thực tế.
Ngày nay, đa phần các hãng máy ảnh đều chế tạo cảm biến có thể làm việc tốt nhất ở mức ISO thấp, thường là 100, với các máy DSLR cao cấp thì là 25 hoặc 50. Tuy độ sạn thường khiến chúng ta khó chịu, nhưng khá nhiều người lại thích yếu tố này, thậm chí còn phải dùng phần mềm hiệu chỉnh để tạo ra chúng, đơn giản vì sạn cũng khiến ảnh có chút gì đó tâm trạng và xưa cũ hơn.
ISO và hiệu ứng mờ
Giá trị ISO càng thấp đồng nghĩa với ảnh càng nét, mịn, và độ chính xác màu sắc càng cao, tất nhiên điều này đòi hỏi phải có nguồn sáng đủ mạnh. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng gặp được điều kiện thuận lợi như thế. Ta vẫn thường xuyên phải chụp trong môi trường thiếu sáng, hoặc chụp những chuyển động nhanh của xe cộ hay động vật. Những tình huống đó, đương nhiên tăng ISO để có một bức ảnh sáng sủa, hoặc để giảm thời gian đóng màn trập là điều cần thiết. Nói cách khác, ISO cao sẽ giúp loại bỏ được những chuyển động nhanh bị nhòe. Nếu bạn muốn tận dụng hiệu ứng mờ, nhòe để nhấn mạnh một chuyển động nào đó thì đơn giản là giảm ISO xuống, thời gian đóng màn trập sẽ tự động tăng lên, và bạn sẽ có một tấm hình như ý.
ISO và kích cỡ của cảm biến
Cảm biến to không có nghĩa là số “chấm” sẽ lớn, nhưng lượng sáng nó thu được là nhiều hơn, và vì thể bức ảnh sẽ có độ tái tạo màu sắc là cao nhất có thể. Các máy ảnh compact và điện thoại có cảm biến rất nhỏ, vì thế đa phần việc xử lý ảnh phải dựa vào phần mềm và chip xử lý của máy, do đó số lượng sạn “số” nhiều là không thể tránh khỏi.Diện tích cảm biến bé mà độ phân giải lại cao nên các ô nhỏ được xếp rất khít nhau, vì thế ngay cả khi để tái tạo ISO 800 đã bắt đầu xuất hiện nhiều sạn. DSLR thì ngược lại, diện tích mỗi ô là to hơn, lượng sáng tới cũng nhiều hơn, vì thế thường thì phải ở ISO 1600 ta mới nhận thấy có sạn.
Máy ảnh EOS của bạn giảm nhiễu bằng cách nào
Ảnh chụp ở độ nhạy sáng ISO cao dễ bị nhiễu hơn. Trên các máy ảnh EOS, các công nghệ quan trọng được sử dụng để giảm nhiễu ở độ nhạy sáng ISO cao hiệu quả nhất có thể.Cảm biến hình ảnh CMOS có thể giảm nhiễu hiệu quả.Đồng thời, bộ xử lý hình ảnh DIGIC hoạt động để loại bỏ nhiễu được ghi lại trong dữ liệu từ cảm biến. Ví dụ như, đối với các mẫu máy được trang bị DIGIC 7, không có nhiễu nhận thấy lên đến khoảng ISO 6400, và thậm chí các ảnh được chụp ở ISO 25600 cũng có thể được in ở cỡ 3R.Các máy ảnh được công bố vào năm 2012 trở đi được tích hợp một tính năng "Multi Shot Noise Reduction (Giảm Nhiễu Nhiều Ảnh), tính năng này chụp bốn ảnh liên tiếp mỗi khi nhấn nút chụp, và tự động kết hợp chúng để loại bỏ nhiễu.
Như đã trình bày, ISO càng nhỏ thì ảnh càng đẹp, mịn, và chân thực. Với đa số các máy ảnh ngày nay, thiết lập ISO 100-200 sẽ cho kết quả tốt nhất. Trong điều kiện đủ sáng, và không phải chụp chuyển động nhanh, tốt nhất không nên đặt ISO quá 400. Việc thiết lập ISO cao, tốt nhất bạn nên thử nghiệm xem máy của mình bắt đầu xuất hiện sạn ở mức nào, và với bạn độ sạn như thế nào là có thể chấp nhận được. Và hãy lưu ý một điều, nếu bạn định in ảnh khổ to, đặc biệt nên lưu ý tới ISO, vì có thể sạn sẽ xuất hiện nhiều và rõ nét hơn so với khi xem trên máy tính.
